DENDROCHRONOLOGIA

Za ojca dendrochronologii uchodzi amerykański astronom Andrew E. Douglass (*1867-†1962), chociaż zjawisko zróżnicowania grubości przyrostów rocznych drzew w zależności od warunków klimatycznych panujących w danym roku zaobserwowali już wcześniej inni badacze przyrody, włącznie z Leonardem da Vinci (*1452-†1519). Nazwa dendrochronologia, po raz pierwszy użyta przez Douglassa, powstała przez połączenie trzech greckich słów: dendron = drzewo, chronos = czas i logos = nauka. Douglass próbował za pomocą analizy przyrostów rocznych drzew wykazać zależność między klimatem na ziemi a 11-letnim cyklem plam na słońcu, co jednak nigdy mu się nie powiodło. Pierwsze praktyczne datowanie dendrochronologiczne udało się w 1929 roku, kiedy to na rok 1285 wydatowano drewno budowlane z osad indiańskich na terenie stanu Nowy Meksyk w USA. Douglass założył w 1937 roku Laboratory of Tree-Ring Research na Uniwersytecie w Tucson (stan Arizona), które do dziś pozostaje światowym centrum dendrochronologii. Na kontynencie europejskim, zainspirowany pracami Douglassa, już w latach 30. i 40. XX wieku aktywnie działał w Niemczech austriacki botanik leśny Bruno Huber (*1899-†1969). Wypracował on metodę pomiaru i datowania gatunków drzew europejskich, przez co stworzył podstawy dla dendrochronologii w Europie Zachodniej i Środkowej. Huber przeprowadził pierwsze w Europie datowania względne na materiale archeologicznym.

Dynamiczny rozwój dendrochronologii nastąpił z chwilą wykorzystania do obliczeń komputerów w latach 60. XX wieku. Do rozpowszechnienia metody dendrochronologicznej przy datowaniu znalezisk archeologicznych i zabytków drewnianych przyczyniło się powstanie licznych chronologii wzorcowych i dynamiczny postęp w informatyce (m.in. wpływ na rozwój nowej dziedziny miało rozpowszechnienie od połowy lat 80. komputerów osobistych). Oprócz laboratoriów uczelnianych, które tworzyły teoretycznie naukowe podstawy dendrochronologii i wykorzystywały nową metodę przede wszystkim do badań klimatologicznych, ekologicznych i geobotanicznych, w latach 80. powstał na terenie Europy Zachodniej cały szereg pracowni prywatnych, zaspakajających stale rosnące bieżące zapotrzebowanie na datowanie próbek drewna z zabytków archeologicznych i architektonicznych. Laboratoria te po kilkudziesięciu latach pracy dysponują ogromnymi zasobami przebadanego i wydatowanego materiału, dającego podstawę budowania nowych chronologii wzorcowych.

W Polsce pierwszą próbę datowania dendrochronologicznego podjęto w roku 1938, wysyłając próbki drewna ze starożytnej osady w Biskupinie do datowania w Instytucie Geochronologii w Sztokholmie. Po II wojnie światowej pojawiły się w Polsce pierwsze publikacje na temat dendroklimatologii. Jednak dopiero w latach 80. i 90. w czterech ośrodkach naukowych (Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Politechnice Śląskiej w Gliwicach oraz Akademii Górniczo-Hutnicza w Krakowie) powstały laboratoria dendrochronologiczne, w których rozpoczęto budowę chronologii wzorcowych i skutecznie przeprowadzono datowania zabytków archeologicznych i architektonicznych. Początkowo korzystano z pomocy i doświadczeń znanych europejskich pracowni dendrochronologicznych: Tomasz Ważny - twórca pierwszej polskiej chronologii dębu - był uczniem prof. D. Ecksteina z Uniwersytetu w Hamburgu (Niemcy), Andrzej Zielski przy budowie chronologii sosny dla Polski północnej współpracował z prof. B. Berglundem i T. Bartholinem z Uniwersytetu w Lund (Szwecja).

Pierwszym w Polsce prywatnym laboratorium dendrochronologicznym jest Pracownia Dendrochronologii i Badań Architektury. Pracownia ta została założona w oparciu o doświadczenia Hansa Tisje z Neu-Isenburga (Niemcy), w którego laboratorium w latach 1998-2004 przeprowadzano liczne analizy dendrochronologiczne z terenu Pomorza. Pracownia specjalizuje się w datowaniu zabytków architektury na podstawie badań dendrochronologicznych zachowanych konstrukcji drewnianych.